Wiele kobiet staje przed problemem uchylania się ojca dziecka przed świadczeniem finansowym na rzecz potomstwa, szczególnie wtedy, kiedy dziecko urodziło się lub ma się urodzić poza związkiem małżeńskim. Tymczasem prawo jest w tym zakresie jednoznaczne – oboje rodzice są zobowiązani do łożenia na utrzymanie i wychowanie dziecka i nie ma znaczenia, czy ojciec jest czy nie jest mężem matki.
Obowiązek alimentacyjny ojca dziecka w okresie ciąży
Zgodnie z art. 141 §1 k.r.o. ojciec niebędący mężem matki obowiązany jest przyczynić się w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem. Przyjmuje się, że chodzi tu o wydatki, które bezpośrednio wiążą się z ciążą i porodem, jako normalne następstwa tych zdarzeń (np. nabycie wyprawki dla dziecka).
Odnosząc się natomiast do kosztów utrzymania matki w okresie porodu, należy wskazać, iż obejmują one koszty jej wyżywienia, mieszkania, odzieży, środków pielęgnacji i higieny, medykamentów itp. Przy określaniu świadczeń pozwanego z tytułu zwrotu kosztów utrzymania matki dziecka z okresie porodu na zasadzie art. 141 k.r.o. należy mieć na uwadze jego możliwości zarobkowe i majątkowe, jednakże o wysokości tych świadczeń decydować będą, przede wszystkim, usprawiedliwione potrzeby matki dziecka, mieszczce się w ramach ocenionych na tle całokształtu okoliczności sprawy kosztów jej utrzymania. Nie jest decydującą dla ustalenia omawianego obowiązku pozwanego wysokość osiąganego przez matkę dziecka zarobków przed porodem.
Obowiązek ojca dziecka utrzymania matki przez okres 3 miesięcy porodu wyprzedza obwiązek innych osób. Obowiązek ojca nie istnieje tylko wówczas, jeżeli nie ma on jakichkolwiek możliwości zarobkowych i majątkowych. Z istotnych powodów matka może też domagać się udziału ojca w kosztach swego utrzymania przez okres dłuższy niż trzy miesiące. Jeżeli wskutek ciąży lub porodu matka poniosła inne konieczne wydatki albo szczególne straty majątkowe, może również żądać, aby ojciec pokrył odpowiednią część tych wydatków lub strat. Te specyficzne alimenty w ciąży przysługują nawet w przypadku urodzenia martwego dziecka, ale nie wtedy, gdy nastąpiło poronienie lub dokonano aborcji.
Uwiarygodnienie Ojcostwa i Wypłata Alimentów Przed Porodem
Ważne jednak jest, by ojcostwo zostało uwiarygodnione, wtedy bowiem matka może domagać się jeszcze przed porodem wypłacenia określonej sumy pieniężnej na koszty utrzymania matki przez trzy miesiące w okresie porodu oraz pierwsze trzy miesiące życia dziecka. W dalszym okresie życia dziecka alimenty winny odpowiadać rzeczywistym potrzebom wynikającym z utrzymania i wychowania dziecka. Natomiast jeśli ojcostwo mężczyzny, który nie jest mężem matki, nie zostało ustalone, dziecko i matka mogą dochodzić swoich roszczeń jednocześnie z dochodzeniem ustalenia ojcostwa. Jednak to, może nastąpić dopiero w momencie urodzenia dziecka.
Alimenty w ciąży dotyczą tylko określonych sytuacji, kiedy ojcostwo zostanie w trakcie postępowania uwiarygodnione, na przykład poprzez wykazanie, że miało miejsce współżycie płciowe w okresie między 180 a 300 dniem przed planowaną datą porodu. Sprawa tego typu świadczeń jest zazwyczaj rozpatrywana przez sąd w trybie szczególnym i trwa bardzo krótko. Pozwany wówczas mężczyzna, jeżeli jego ojcostwo zostało uwiarygodnione, musi natychmiast wyasygnować zasądzoną kwotę. Matka dziecka powinna jednak najpóźniej w ciągu trzech miesięcy po porodzie wystąpić z pozwem o przyznanie zwykłych alimentów w normalnym trybie. Jeżeli tego nie uczyni, bądź w trakcie rozprawy wykazane będzie, że ojcem dziecka jest ktoś inny, wypłacone wcześniej świadczenie musi zostać zwrócone.
Ustalenie zakresu świadczeń
Zgodnie z treścią art. 142 kro, jeżeli ojcostwo mężczyzny niebędącego mężem matki zostało uwiarygodnione, matka może żądać, ażeby mężczyzna ten jeszcze przed urodzeniem się dziecka wyłożył odpowiednią sumę pieniężną na koszty utrzymania matki przez trzy miesiące w okresie porodu oraz na koszty utrzymania dziecka przez pierwsze trzy miesiące po urodzeniu. Termin i sposób zapłaty tej sumy określa sąd, zatem sąd powinien określić odrębnie na rzecz matki oraz dziecka: wysokość należnej kwoty, sposób jej płatności oraz jej termin. Obowiązek z art. 142 k.r.o. ma charakter alimentacyjny, dlatego też powinno się stosować treść art. 135. § 1 kro do ustalenia zakresu świadczeń, który jest uzależniony od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Ponadto w doktrynie wskazano, że zasądzenie sumy na podstawie art. 142 k.r.o. “stanowi swoisty środek zabezpieczenia” matki, jeszcze przed wszczęciem procesu o alimenty oraz jeszcze przed urodzeniem dziecka, która znajduje się w “najtrudniejszym dla niej okresie”.
Przebieg postępowania alimentacyjnego
Przy rozpatrywaniu kwestii zabezpieczenia omawianych alimentów sąd musi wyznaczyć rozprawę, na którą wezwana zostanie matka dziecka oraz domniemany ojciec. Matka dziecka – jeżeli sama tego nie uczyni w pozwie – zostanie przez sąd zobowiązana do przedstawienia na rozprawie spisu wydatków. Muszą one uzasadniać żądaną przez nią wysokości kosztów jej utrzymania podczas porodu, a także kosztów utrzymania dziecka przez okres pierwszych trzech miesięcy po urodzeniu. Mężczyzna z kolei zostanie zobowiązany przez sąd do przedstawienia zaświadczeń o osiąganych dochodach.
Podczas rozprawy sąd oceni przedstawione dokumenty, a następnie wyda stosowne orzeczenie. Zazwyczaj całe postępowanie kończy się na pierwszym terminie rozprawy, co jest niezwykle dogodne dla matki dziecka, która – w przypadku korzystnego dla siebie rozstrzygnięcia – od razu wie kiedy i jak wysokie otrzyma alimenty. Może więc w spokoju skupić się na kwestiach związanych z porodem. Z racji, że chodzi o kwestię alimentów, orzeczenie z urzędu otrzyma rygor natychmiastowej wykonalności. Sąd z urzędu nada także klauzulę wykonalności i prześle odpis orzeczenia matce dziecka, by w razie potrzeby można się było zgłosić do komornika. Od niekorzystnego orzeczenia pozwany ojciec dziecka może złożyć zażalenie, jednak jego wniesienie nie spowoduje przesunięcia w czasie obowiązku zapłaty alimentów. Wspomniany wyżej rygor natychmiastowej wykonalności powoduje, że choć orzeczenie sądu I instancji nie jest jeszcze prawomocne to trzeba je wykonać.
Zabezpieczenie Alimentów Przed Narodzinami Dziecka
Zdarzają się sytuacje, w których kobieta w okresie porodu nie może liczyć na pomoc ojca dziecka. By uzyskać alimenty nie trzeba jednak czekać do narodzin pociechy. Prawo daje bowiem możliwość zmuszenia mężczyzny do wyłożenia jeszcze przed narodzinami dziecka odpowiedniej sumy, która wspomoże matkę i dziecko w okresie porodu i bezpośrednio po nim. Do sądu wystąpić można nawet zaraz po dowiedzeniu się o zajściu w ciąże i w stosunkowo krótkim czasie uzyskać zabezpieczenie odpowiednich środków finansowych.