Intercyza jest to umowa małżeńska, na mocy której strony mogą rozszerzyć, ograniczyć bądź wyłączyć majątkową wspólność ustawową, powstającą z mocy prawa w chwili zawierania związku małżeńskiego, choć najczęstszą przyczyną jej podpisania jest ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami. Zgodnie z powyższym istnieją trzy rodzaje rzeczonej umowy:
- ustanowienie rozdzielności majątkowej – to najczęstsze rozwiązanie. Każdy z małżonków sam rozporządza swoim majątkiem osobistym. Gdyby doszło do rozwodu, ten z małżonków, którego majątek okazał się mniej zyskowny w czasie trwania małżeństwa, może domagać się wyrównania od współmałżonka;
- rozszerzenie wspólności majątkowej – majątek osobisty jednego z małżonków od dnia podpisania intercyzy lub od dnia ślubu staje się wspólny;
- ograniczenie wspólności majątkowej – chodzi o wyłączenie niektórych składników majątku ze wspólności majątkowej.
Umowa ta może być spisana zarówno przed zawarciem związku małżeńskiego, jak i w trakcie jego trwania. Uprawnionymi do zawarcia intercyzy są małżonkowie bądź przyszli małżonkowie, którzy mają pełną zdolność do czynności prawnych i nie są ubezwłasnowolnieni. Obligatoryjne jest zachowanie formy aktu notarialnego. Strony są zobowiązane do osobistego stawiennictwa przed notariuszem, a także do przedstawienia dowodów osobistych, skróconego aktu małżeństwa i uiszczenia stosownych opłat.
Co obejmuje wspólnota majątkowa?
W Polsce ustawowo obowiązuje wspólnota majątkowa w małżeństwie. Wspólnota ta powstaje w momencie zawarcia małżeństwa. Warto podkreślić, że obejmuje ona wyłącznie majątek, który małżonkowie nabyli w czasie trwania małżeństwa. Są to takie części składowe, które tworzą wyłącznie majątek osobisty jednej osoby, a należą do nich:
- przedmioty nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
- nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
- przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
- przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
- przedmioty uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
- przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego czy wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków.
Majątek posiadany przed ślubem nie staje się przedmiotem współwłasności małżeńskiej. Zawsze pozostaje on częścią osobistego majątku małżonka. Nie ma potrzeby podpisywać intercyzy, aby go zachować w razie rozwodu. Jednak już dochody, które mogą przynosić składniki majątku osobistego małżonków (dochód firmy, dochód z wynajmu mieszkania itd.) zaliczają się do majątku wspólnego.
Kiedy należy podpisać intercyzę?
Umowa ustanawiająca rozdzielność majątkową może poprzedzać zawarcie małżeństwa lub zostać zawarta w trakcie małżeństwa. W pierwszym przypadku wywołuje skutki od chwili zawarcia małżeństwa. Z tą chwilą ustanawia między małżonkami rozdzielność majątkową. W konsekwencji między małżonkami nie powstaje ustrój wspólności ustawowej. Każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem małżeństwa, jak i majątek nabyty później. Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem. Nie występuje majątek wspólny małżonków. W razie zawarcia umowy w czasie trwania małżeństwa rozdzielność majątkowa zastępuje dotychczasowy ustrój małżeński. Jeżeli był to ustrój oparty na wspólności, wspólność małżeńska ustaje.
Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków a rozwód
Po zawarciu intercyzy podział majątku następuje na drodze umownej, a nie przed sądem. Jeśli przed rozwodem udało się podzielić majątek na podstawie umowy małżeńskiej oznacza to, że na etapie postępowania rozwodowego ustalenie podziału majątku nie będzie miało miejsca. Jednak ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków chroni małżonka o słabszej pozycji ekonomicznej. W praktyce najczęściej dotyczy to tego małżonka, który nie prowadzi żadnego przedsiębiorstwa, nie ma stałych dochodów, a na co dzień zajmuje się domem i sprawami rodzinnymi. Podpisanie umowy z wyrównaniem dorobków co do zasady powoduje powstanie między małżonkami ustroju rozdzielności majątkowej, z tym jednak zastrzeżeniem, iż z chwilą rozwodu małżonek, którego dorobek jest mniejszy, może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa. Funkcją takiego rozwiązania jest ochrona małżonka, który poświęcił się wykonywaniu obowiązków rodzinnych i z tego powodu nie mógł powiększać swego majątku w trakcie trwania małżeństwa. Zabezpiecza to także tego małżonka, który ze względu na stan zdrowia nie był w stanie powiększyć swojego majątku w takim stopniu jak współmałżonek. Jeżeli małżonkowie podczas trwania małżeństwa nie zdecydowali się na podpisanie umowy o rozdzielności majątkowej bądź zdecydowali się rozszerzyć lub ograniczyć ustawową wspólność majątkową, wówczas, podczas rozwodu elementem obligatoryjnym stanie się podział majątku wspólnego.
Wady zawarcia umowy o rozdzielności majątkowej
Wadą rozdzielności majątkowej jest ograniczenie zdolności kredytowej małżeństwa, ponieważ po podpisaniu intercyzy para nie może już ubiegać się razem o pożyczkę, w wyniku czego majątek jednego małżonka nie może być uwzględniany w przypadku zaciągnięcia kredytu przez drugiego. Dodatkowym minusem jest także utrata prawa do wspólnego rozliczania podatku dochodowego, nawet jeśli intercyza została zawarta pod koniec roku i przez większą część okresu podatkowego małżonkowie byli we wspólnocie majątkowej. Zniesienie wspólnoty majątkowej nie zapewnia także pełnego bezpieczeństwa przed roszczeniem wierzyciela. Dzieje się tak, ponieważ według prawa, intercyzy są względnie bezskuteczne. Ustawodawca nałożył bowiem na osoby prowadzące działalność gospodarczą obowiązek ujawniania informacji o istnieniu lub ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej. W praktyce oznacza to, że majątek współmałżonka jest chroniony dzięki intercyzie tylko wtedy, gdy o jej istnieniu kontrahent został powiadomiony w momencie zawarcia umowy.