Testament jest dokumentem, w którym zmarły pozostawia swoją ostatnią wolę. Testament to czynność prawna, dla której wymagana jest pełna zdolność do czynności prawnych. Zgodnie z art. 941 kodeksu cywilnego testament jest czynnością prawną na wypadek śmierci, a zatem uzyskuje on moc prawną dopiero z chwilą śmierci spadkodawcy. Do tego czasu testament nie może stanowić podstawy prawnej realizacji praw i obowiązków w nim zapisanych przed spadkodawcę.
Testament jest jedynym dokumentem mogącym zmienić kolejność dziedziczenia zgodnie z ustawą. Sporządza się go, gdy chcemy rozporządzić swoim majątkiem inaczej niż przewiduje dziedziczenie ustawowe. Z prawnego punktu widzenia sporządzenie testamentu to czynność podejmowana przez osobę fizyczną dysponującą własnym majątkiem na wypadek śmierci. Aby móc mówić o testamencie mającym moc prawną, dokument musi spełniać kilka warunków:
- Testament może zostać sporządzony wyłącznie jednostronnie – oznacza to, że nie ma możliwości spisania testamentu przez dwie osoby, np. małżeństwo.
- Osoba spisująca testament musi być w pełni świadoma co robi, nie może być ubezwłasnowolniona, musi mieć pełne prawo do dysponowania własnym majątkiem.
- Testamentu nie można sporządzić przez pośrednika.
Warto także wiedzieć, że testament do chwili śmierci spadkodawcy jest dokumentem całkowicie bezwartościowym i nie niesie ze sobą żadnych skutków prawnych. Autor testamentu może go także w dowolnej chwili zmienić – to zasadnicza różnica w stosunku do chociażby darowizny. Istnieje wiele rodzajów testamentów, jednak poniższe dwa rodzaje są wybieranymi najczęściej; pozostałe z nich stosuje się zazwyczaj w szczególnych, rzadko występujących wypadkach.
Testament notarialny
Sporządza się go w formie aktu notarialnego. Notariusz spisuje wolę spadkodawcy, następnie głośno ją odczytuje, (przy czym należy zaznaczyć, że bez tegoż odczytania akt będzie nieważny), a spadkodawca składa swój podpis pod aktem wraz z notariuszem. Taki testament musi także zawierać datę jego sporządzenia.
Testament własnoręczny (tzw. holograficzny)
Najbardziej popularny i najłatwiejszy do spisania. Spisuje się go własnoręcznie na papierze, wpisuje się datę sporządzenia i czytelnie podpisuje. Testament bez podpisu jest nieważny. Taki testament można przechowywać w domu lub u notariusza, o czym warto poinformować kogoś bliskiego, aby po śmierci spadkodawcy można go było łatwo odnaleźć. Spisanie testamentu nie wymaga obecności świadków i jest on jak najbardziej ważny, pod warunkiem, że spisująca go osoba jest w pełni świadoma konsekwencji swoich czynów i nie była do niczego przymuszana. Należy wskazać, iż testament może sporządzić tylko jedna osoba. Inne rodzaje testamentów, to testamenty: allograficzny, ustny, podróżny, wojskowy, ale zazwyczaj stosowane są one raczej w szczególnych przypadkach.
Czy można zmienić testament?
Testament można zmienić w każdej chwili. Z tego powodu tak ważną rolę spełnia wpisanie daty na testamencie, gdyż pozwala ona stwierdzić, która wersja testamentu jest najbardziej aktualna. Nawet, jeśli wcześniej sporządzony został testament notarialny, i tak obowiązujący będzie ten z ostatnią datą sporządzenia. Zawsze warunkiem koniecznym ważności testamentu jest własnoręczny podpis. Osoba sporządzająca testament może w każdej chwili go odwołać lub zmienić. Testament można zniszczyć, wyrzucić bądź tylko nanieść na niego poprawki, ale każdą zmianę należy opatrzyć datą wprowadzenia zmiany i podpisem obok zmiany.
Kiedy testament będzie nieważny?
Przede wszystkim wtedy, gdy sporządzi go osoba nieletnia i niemająca prawa do swobodnego dysponowania swoim majątkiem (np. jest ubezwłasnowolniona). Do takich sytuacji dochodzi jednak rzadko. Najczęstszą przyczyną unieważniania testamentów jest sytuacja, w której spadkodawca sporządził dokument nieświadomie, np. będąc do tego przymuszonym. Niedopuszczalne jest, aby testament został spisany przez osobę nie będącą w stanie kierować swoim postępowaniem samodzielnie. Niedopuszczalne jest spisanie wspólnego testamentu, o czym zostało już wyżej wspomniane. Testament może zawierać rozporządzenia tylko jednego spadkodawcy. Przykładowo rodzice nie mogą we wspólnym testamencie podzielić majątku pomiędzy dzieci; muszą w tym celu spisać dwa osobne testamenty. Nie można spisać testamentu na komputerze, maszynie lub poprosić inną osobę o jego napisanie, a następnie się tylko własnoręcznie podpisać. Taki testament jest nieważny i w świetle prawa będzie on traktowany tak, jakby nigdy nie istniał.