W wyroku rozwodowym Sąd orzeka o tym, czy któryś z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia małżeńskiego bądź wskazuje na któregoś z nich jako winnego. Orzeczenie rozwodu z winy jednego z małżonków oprócz moralnej satysfakcji może mieć w przyszłości doniosłe konsekwencje prawne, z których małżonkowie uznani za winnych początkowo często nie zdają sobie nawet sprawy.
Najszybciej kończącymi się procesami rozwodowymi są te, w których nie orzeka się o winie, jednak decydując się na taki krok należy pamiętać, iż nie można dochodzić winy jednego z małżonków w innym, osobnym procesie w przyszłości. Dowodzenie winy musi nastąpić w sposób szczegółowy oraz z przywołaniem konkretnych informacji, które mogą mieć znaczenie dla sprawy; należy wziąć pod uwagę wszelkie okoliczności i fakty.
Najczęstszymi przesłankami do uznania winy są m.in. przemoc, uzależnienia, zdrada lub porzucenie, jednak istotnym pozostaje fakt, iż owe przesłanki wymagają udowodnienia przed Sądem. Środkami dowodowymi, które pozwolą na należyte udowodnienie winy mogą być m.in. zaświadczenia lekarskie, obdukcje, wiadomości tekstowe, zdjęcia, nagrania oraz szereg innych dokumentów, które są istotne z punktu widzenia dowodzenia winy. Nie można przy tym pominąć bardzo istotnych środków dowodowych jakimi są zeznania samych stron (małżonków) oraz powołanych w sprawie świadków. Należy jednak mieć świadomość, iż powoływanie świadków znacznie wydłuża czas trwania procesu.
Czas trwania procesu rozwodowego zależy w głównej mierze od działań stron, a zatem duży wpływ na jego tok ma aktywność stron w postępowaniu dowodowym celem udowodnienia winy małżonka. Orzekanie o winie w sprawach rozwodowych niesie za sobą szereg konsekwencji, zatem warto szerzej się z nimi zapoznać przed podjęciem finalnej decyzji.
Według polskiej kodyfikacji możliwości na rozwiązanie małżeństwa są cztery:
- Pierwsza z nich to rozwód z wyłącznej winy jednego małżonka. Jest ona stosunkowo bardzo trudna do osiągnięcia, z uwagi na to, iż Sąd bierze pod uwagę całość zachowań występujących u obu małżonków i w sytuacji, gdy jeden z nich choć w minimalnym stopniu wykazuje działania szkodliwe dla obopólnych relacji, niemożliwym staje się jednoznaczne orzeczenie o wyłącznej winie rozpadu pożycia ze strony jednego z nich. Wynika z tego, iż nawet niewielki stopień zawinienia którejkolwiek ze stron powoduje, iż wina wyłączna jest niemożliwa do orzeczenia. Wina wyłączna stanowi także tzw. przesłankę negatywną do orzeknięcia o ustaniu małżeństwa w momencie, gdy rozwodu domaga się małżonek, który jest wyłącznie winnym rozpadowi pożycia małżeńskiego, a drugi z małżonków nie wyraża zgody na rozwód. Co prawda orzeczenie o wyłącznej winie jednej ze stron nie niesie konsekwencji w zakresie podziału majątku po ustaniu małżeństwa lub w kwestii kontaktów z dziećmi, jednak należy zwrócić uwagę, że zgodnie z Kodeksem Rodzinnym i Opiekuńczym orzeczenie o wyłącznej winie skutkuje tym, iż w przypadku znacznego pogorszenia się sytuacji życiowej jednego małżonka, drugi z nich (winny rozpadowi małżeństwa) może zostać zobowiązany do łożenia na rzecz drugiego alimentów celem ustabilizowania się jego stopy życiowej. Obowiązek ten nie jest ograniczony w czasie, zatem może on trwać aż do śmierci.
- Drugą możliwością jest orzeczenie o winie obojga małżonków. Taka sytuacja następuje zazwyczaj wówczas, gdy przy wnoszeniu o orzeczeniu winy jednego z nich Sąd dopatrzy się także winy rozpadowi pożycia małżeńskiego także u drugiej strony. W takiej sytuacji małżonkowie mogą domagać się wzajemnych alimentów, jednak wyłącznie z przyczyn zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.
- Najszybszym i najmniej dolegliwym sposobem na rozstanie się małżonków jest rozwód bez orzekania o winie. Na taką możliwość oboje dotychczasowych małżonków muszą wyrazić zgodę przed Sądem. Taka możliwość pozwala uniknąć długoterminowego procesu oraz sporów i konfliktów narastających między małżonkami. Finansowo jest to również bardziej korzystne dla obu stron. Takie rozwiązanie sprzyja zachowaniu poprawnych relacji byłych małżonków po ustaniu małżeństwa. Należy jednak wziąć pod uwagę, że przypadku świadczenia alimentacyjnego, które jest możliwe w sytuacji, gdy jeden z ex-małżonków znajdzie się w niedostatku po ustaniu małżeństwa, istnieje czasowe ograniczenie do wystąpienia o takowe. W takim przypadku małżonek znajdujący się w niedostatku ma możliwość wystąpienia o świadczenie alimentacyjne ze strony drugiego z nich do okresu 5 lat od uprawomocnienia się wyroku rozwodowego.
- Istnieje również możliwość rozstania się małżonków wraz z ustaleniem, iż żadne z nich nie ponosi winy. Jest to sytuacja wyjątkowa, która zachodzi w momencie, gdy rozwód ma nastąpić z przyczyn niezależnych od stron. Najczęstszym powodem tego typu rozwiązań jest np. choroba psychiczna lub bezpłodność. W powyższym przypadku świadczenia alimentacyjna kształtują się na takiej samej zasadzie jak przy rozwodzie bez orzekania o winie- małżonek znajdujący się w niedostatku ma prawo wystąpić z roszczeniem alimentacyjnym względem drugiego do upływu pięcioletniego okresu po uprawomocnieniu się orzeczenia o rozwodzie.
Skutki orzeczenia o rozwodzie różnią się od siebie w zależności od wielu okoliczności, jednak niezaprzeczalnym pozostaje, iż wina bądź jej brak odgrywa rolę znaczącą. Poza powyżej oznaczonymi konsekwencjami każdej z możliwości orzekania o rozwodzie, uprawomocnienie się wyroku rozwodowego sprawia, iż byli małżonkowie mogą zawrzeć kolejny związek małżeński. Ponadto każde z nich ma możliwość do nazwiska sprzed zawarcia małżeństwa, a także prawa do ustawowego dziedziczenia po byłym małżonku ustają.